အသံလိႈင္းဆိုတာ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔နဲ႔ အရမ္းရင္းႏွီးတဲ့လိႈင္းေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔စိတ္ထဲေတာ့ အသံဆိုတာ wave motion မွ ဟုတ္ပါ့မလားလို႔ ေတြးခ်င္ေတြးမိမွာပဲ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ေရလိႈင္းကို မ်က္စိနဲ႔ျမင္ရတာလည္း မဟုတ္တဲ့အျပင္ longutudinal wave လည္းျဖစ္ေနလို႔ပဲ။ အသံလိႈင္းရဲ႕အစကေတာ့ တုန္ခါမႈပဲ။

အရာဝတၳဳ ေတြရဲ႕ တုန္ခါမႈတုိင္း (vibration တိုင္း)က အသံကို ထုတ္ေပးႏုိင္တယ္။ (ဗဟုသုတအေနနဲ႔ ေျပာရရင္ BBC မွာ Television Series on Science Topic ဆိုတဲ့ အစီအစဥ္ တစ္ခု႐ွိတယ္။ တစ္ခါတုန္းက အဲ့ဒီအစီအစဥ္မွာ ဆြံ႕အနားမၾကားကေခ်သည္မေလးကို အင္တာဗ်ဴ းတယ္။ နားမၾကားဘဲနဲ႔ ဘယ္လိုမ်ား ကႏုိင္သလဲေပါ့။ ကေခ်သည္မေလးက ျပန္ေျဖတယ္။ တုန္ခါမႈနဲ႔ပါတဲ့။ အသံလိႈင္းရဲ႕ တုန္ခါမႈကို သူ႔ခႏၶာကိုယ္က ခံစားလို႔ရတယ္။ အဲဒီတုန္ခါမႈကို ခံစားၿပီး ကတာပါတဲ့) ကြၽန္ေတာ္တို႔လည္း လက္ေတြ႔ၾကံဳဖူးပါတယ္။ စပီကာတုိ႔၊ sound box တို႔ အသံထြက္ေနရင္ အဲ့ဒီေကာင္ေတြေပၚ လက္တင္ၿပီးစမ္းၾကည့္၊ တုန္ေနနာကိုေတြ႔ရမယ္ ဟုတ္လား။ ေျပာရရင္ေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ အသံကိုၾကားရတယ္ဆိုတာကလည္း အသံလိႈင္းရဲ႕တုန္ခါမႈကို နားစည္က ဖမ္းယူခံစားတာပဲေလ။ဟုတ္ၿပီ။ ထားေတာ့..ေျပာခ်င္တာက အရာဝတၳဳတစ္ခုတုန္ခါတယ္ဆိုတာနဲ႔ အသံလိႈင္းဆိုတာ ျဖစ္လာတယ္။ တုန္ခါမႈစျဖစ္သြားတာနဲ႔ အသံလႈိင္းျဖစ္လာတယ္။ အဲ့ဒီအသံလႈိင္းျဖတ္သြားတဲ့ ၾကားခံနယ္ (ေလေမာ္လီက်ဴ းေတြ)က စုလိုက္ (compression ျဖစ္လိုက္) က်ဲလိုက္ (rarefaction ျဖစ္လိုက္)နဲ႔ ျဖစ္သြားတယ္။

အဲဒါ အသံလိႈင္းျဖစ္လာပံုပဲ။ လိႈင္းရဲ႕ direction နဲ႔ ၾကားခံနယ္ေလ ေရြ႕သြားတဲ့ direction က အတူတူပဲျဖစ္လို႔ အသံလိႈင္းဟာ longitudinal wave ျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ သတိထားၾကည့္၊ အသံလိႈင္းက ေလေမာ္လီက်ဴ း (ေလၾကားခံနယ္)ကို ဖိညႇစ္ပစ္လိုက္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသံလိႈင္းကို pressure wave လို႔လည္း ေခၚၾကတယ္။ေနာက္.. အသံလိႈင္းက ၾကားခံနယ္လိုတဲ့အတြက္ mechanical wave ျဖစ္တယ္။ ၾကားခံနယ္ ေလေမာ္လီက်ဴ းေလးေတြက လက္ဆင့္ကမ္း သယ္ေပးလို႔သာ အသံလိႈင္းက သြားႏိုင္တယ္။ ၾကားခံနယ္သာ မ႐ွိရင္ အသံလိႈင္းလည္း မ႐ွိႏိုင္ဘူး။ အဓိပၸါယ္က ေလဟာနယ္ကို ျဖတ္ၿပီး အသံက မသြားႏိုင္ဘူး။ ေလဟာနယ္မ႐ွိတဲ့ အာကာသထဲမွာ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ ဘယ္ေလာက္ပဲ ေအာ္ေအာ္...အသံဆိုတာ ျဖစ္လာမွာ မဟုတ္ဘူး။

အသံလႈိင္းဟာ ၾကားခံနယ္လိုတဲ့ mechanical wave အမ်ိဳးအစားျဖစ္တဲ့အတြက္ သူ႔ဂုဏ္သတၱိေတြက သူျဖတ္သန္းလာတဲ့ ၾကားခံနယ္ေပၚမွာလည္း မူတည္သည္။ ဥပမာ ၾကားခံနယ္ကြာလို႔ သူ႔ရဲ႕ velocity ေတြေျပာင္းသြားႏိုင္တာမ်ိဳးေပါ့။ အဲလိုေျပာေတာ့ ကြၽန္ေတာ္တုိ႔စိတ္ထဲ အံ့ျသခ်င္ရင္ အံ႔ျသမယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ အသံဆိုေတာ့ ေလကိုပဲ ျဖတ္လာႏုိင္တယ္လို႔ ထင္တက္ၾကတာကိုး။ အမွန္က မဟုတ္ဘူး။ ဒီေကာင္က ေလလို gas ေတြအျပင္ solid ျဖစ္တဲ့ အစိုင္အခဲေတြကိုေရာ၊ liquid ျဖစ္တဲ့ အရည္အမ်ိဳးမ်ဳိးကိုပါ ျဖတ္သန္းႏုိင္တယ္။(ကြၽန္ေတာ္တုိ႔ဇာတ္ကားေတြထဲမွာ ၾကည့္ဖူးေလာက္ပါတယ္၊ ရန္သူျမင္းတပ္ လာမလာႀကိဳသိေအာင္ ေျမႀကီးနဲ႔ ကပ္နားေထာင္တာတုိ႔ဘာတုိ႔ေလ၊ အသံက ေျမႀကီးကို ျဖတ္လာႏုိင္တယ္ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ ေပါ့)